وقتی صحبت از پایگاه‌داده‌ها و SQL می‌شود، ابزارها و قابلیت‌های مختلفی برای مدیریت داده‌ها در اختیار توسعه‌دهندگان و تحلیل‌گران داده قرار می‌گیرد. یکی از این ابزارها Cursor در SQL است. Cursor به شما این امکان را می‌دهد که ردیف به ردیف روی داده‌ها حرکت کنید و عملیات دلخواه خود را انجام دهید. به عبارت دیگر، اگر بخواهیم داده‌ها را نه به‌صورت یکجا بلکه به شکل مرحله‌ای پردازش کنیم، از Cursor استفاده می‌کنیم. اما باید بدانید که این ابزار همیشه بهترین انتخاب نیست و استفاده از آن باید در شرایط خاصی صورت گیرد. در ادامه، به صورت کامل بررسی می‌کنیم که Cursor چیست، چه کاربردهایی دارد، چه مزایا و معایبی دارد و چه زمانی باید سراغ آن برویم.

Cursor در SQL چیست؟

Cursor در SQL یک سازوکار کنترلی است که امکان پیمایش در مجموعه‌ای از رکوردها (نتیجه یک Query) را به صورت ردیف به ردیف فراهم می‌کند. برخلاف دستورات استاندارد SQL که روی مجموعه‌ای از داده‌ها به‌طور کلی اعمال می‌شوند، Cursor به شما این اجازه را می‌دهد که داده‌ها را مانند یک لیست یا آرایه خط به خط بررسی کنید.

در واقع Cursor مانند یک “اشاره‌گر” عمل می‌کند که می‌تواند روی هر ردیف از داده‌ها قرار بگیرد، آن را بخواند یا تغییر دهد، و سپس به ردیف بعدی حرکت کند.

چرا به Cursor نیاز داریم؟

به صورت معمول، SQL برای کار روی داده‌ها به شکل Set-based طراحی شده است؛ یعنی عملیات روی مجموعه‌ای از داده‌ها به صورت یکجا انجام می‌شوند. این رویکرد باعث افزایش سرعت و بهینه‌سازی می‌شود.

اما در برخی موارد نیاز داریم که داده‌ها را یکی‌یکی پردازش کنیم. برای مثال:

• زمانی که محاسبات پیچیده‌ای داریم که با دستورات استاندارد SQL قابل انجام نیست.

• وقتی نیاز داریم بین ردیف‌ها مقایسه یا وابستگی خاصی ایجاد کنیم.

• برای تولید گزارش‌هایی که مرحله‌به‌مرحله داده‌ها را بررسی می‌کنند.

در چنین شرایطی Cursor وارد عمل می‌شود.

ساختار کلی Cursor در SQL

برای استفاده از Cursor باید مراحل مشخصی را طی کنیم. این مراحل عبارتند از:

1. DECLARE – تعریف Cursor و مشخص کردن Query مبنا.

2. OPEN – باز کردن Cursor و آماده‌سازی داده‌ها.

3. FETCH – خواندن داده‌ها به صورت ردیف به ردیف.

4. CLOSE – بستن Cursor پس از اتمام کار.

5. DEALLOCATE – آزاد کردن منابع تخصیص داده‌شده به Cursor.

نمونه کد ساده برای درک بهتر:

مثال کاربردی Cursor در SQL

فرض کنید جدولی به نام Orders داریم که شامل سفارش‌های مشتریان است. حالا می‌خواهیم ردیف به ردیف این سفارش‌ها را بررسی کنیم و برای هر مشتری یک پیام اختصاصی بسازیم.

این مثال نشان می‌دهد که چگونه می‌توانیم داده‌ها را یکی‌یکی بخوانیم و پردازش کنیم.

مزایای استفاده از Cursor

Cursor در SQL مزایای خاص خود را دارد:

• امکان پردازش مرحله‌ای داده‌ها.

• مناسب برای الگوریتم‌ها یا محاسبات پیچیده که با دستورات ساده SQL قابل انجام نیستند.

• کاربردی در گزارش‌گیری‌های خاص.

• مفید برای زمانی که نیاز به بررسی رکوردها به صورت خطی داریم.

معایب Cursor

هرچند Cursor ابزار قدرتمندی است، اما استفاده از آن همیشه توصیه نمی‌شود. دلایل آن عبارتند از:

• کاهش کارایی (Performance): چون داده‌ها خط به خط پردازش می‌شوند، سرعت کار پایین می‌آید.

• مصرف منابع بالا: استفاده زیاد از حافظه و منابع سیستم.

• پیچیدگی بیشتر کد: نوشتن Queryها با Cursor گاهی سخت‌تر و طولانی‌تر از روش‌های دیگر می‌شود.

جایگزین‌های Cursor در SQL

بسیاری از مواقع می‌توانیم به جای Cursor از روش‌های دیگر استفاده کنیم که سریع‌تر و بهینه‌تر هستند:

• JOIN‌ها برای ترکیب داده‌ها.

• Subquery یا زیردرخواست‌ها.

• CTE (Common Table Expressions) برای پردازش داده‌ها به صورت مرحله‌ای.

• Window Functions مثل ROW_NUMBER(), RANK(), LEAD(), LAG().

• Loopها در زبان‌های برنامه‌نویسی بیرون از SQL (مثلاً در C# یا Python).

این جایگزین‌ها معمولاً کارایی بهتری نسبت به Cursor دارند.

چه زمانی باید از Cursor استفاده کنیم؟

Cursor را باید تنها در شرایط خاصی به کار برد، مثل:

• وقتی منطق پردازشی به گونه‌ای است که حتماً باید رکوردها خط به خط بررسی شوند.

• زمانی که جایگزین‌های دیگر امکان‌پذیر یا قابل پیاده‌سازی نیستند.

• در مواقعی که باید بین رکوردها وابستگی پیچیده‌ای برقرار کنیم.

به طور خلاصه، Cursor گزینه آخر است، نه انتخاب اول.

انواع Cursor در SQL

Cursorها در SQL Server و سایر سیستم‌های پایگاه‌داده به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:

1. Static Cursor: مجموعه داده‌ها را ثابت نگه می‌دارد و تغییرات اعمال‌شده روی جدول اصلی را نشان نمی‌دهد.

2. Dynamic Cursor: تغییرات روی داده‌های اصلی را همزمان نشان می‌دهد.

3. Forward-Only Cursor: تنها به سمت جلو حرکت می‌کند و امکان بازگشت به ردیف قبلی وجود ندارد.

4. Keyset Cursor: لیست کلیدها ثابت است، اما تغییرات داده‌ها در طول پیمایش قابل مشاهده است.

هرکدام از این انواع بسته به نیاز می‌توانند استفاده شوند.

نکات مهم هنگام کار با Cursor

• همیشه بعد از استفاده، Cursor را CLOSE و سپس DEALLOCATE کنید تا منابع آزاد شوند.

• در صورت امکان، از Cursorهای Forward-Only استفاده کنید چون سریع‌تر هستند.

• سعی کنید حجم داده‌ای که وارد Cursor می‌کنید زیاد نباشد.

• در پروژه‌های بزرگ، قبل از استفاده از Cursor بررسی کنید که آیا روش‌های Set-based یا Window Functions پاسخگو نیستند.

جمع‌بندی

Cursor در SQL ابزاری است برای پردازش داده‌ها به صورت ردیف به ردیف. هرچند SQL ذاتاً برای کار با مجموعه داده‌ها طراحی شده است، اما در مواردی که نیاز به پردازش خطی داریم، Cursor می‌تواند مفید باشد. با این حال، باید همیشه به معایب آن مانند کاهش سرعت و مصرف منابع توجه کنیم. استفاده از Cursor باید با دقت و تنها در شرایط خاص انجام شود.

پس اگر بار دیگر با پرسش “Cursor در SQL چیست و چه زمانی به کار می‌آید؟” مواجه شدید، پاسخ این است: Cursor یک ابزار قدرتمند ولی سنگین است که فقط زمانی باید از آن استفاده کرد که راه دیگری وجود نداشته باشد.