تجارت الکترونیک (electronic commerce) خرید و فروش کالا و خدمات یا انتقال وجوه یا داده‌ها از طریق یک شبکه الکترونیکـی، در درجه اول اینترنت است. این معاملات تجاری یا به صورت تجاری به کسب و کار (B2B)، تجاری به مصرف کننده (B2C)، مصرف کننده به مصرف کننده یا مصرف کننده به تجارت انجام می‌شود. اصطلاحات تجارت الکترونیک و تجارت الکترونیکـی اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. واژه e-tail همچنین گاهی اوقات در رابطه با فرآیندهای معامله‌ای که خریدهای خرده فروشی آنلاین را تشکیل می‌دهند، استفاده می‌شود.

در دهه گذشته، استفاده گسترده از سیستم عامل‌های تجارت الکترونیکی مانند آمازون و eBay به رشد قابل توجه خرده فروشی آنلاین کمک کرده است. در سال 2007، تجارت الکترونیکی 5.1 درصد از کل خرده فروشی‌ها را به خود اختصاص داد. در سال 2019، تجارت الکترونیکـی 16.0 را تشکیل می‌داد.

تجارت الکترونیک چگونـه کار می‌کند؟

تجارت الکترونیکـی از طریق اینترنت پشتیبانی می‌شود، جایی که مشتریان می‌توانند برای مرور به یک فروشگاه آنلاین دسترسی پیدا کرده و سفارشات محصولات یا خدمات را از طریق دستگاه‌های خود ثبت کنند. با ثبت سفارش، مرورگر وب مشتری، با سروری که وبسایت فروشگاه اینترنتی را میزبانی می‌کند پی در پی ارتباط برقرار می‌کند. سپس داده‌های مربوط به سفارش به یک رایانه مرکزی معروف به مدیر سفارش منتقل می‌شود.

سپس به پایگاه‌های داده که سطوح موجودی را مدیریت می‌کند، یک سیستم تجاری که اطلاعات پرداخت را مدیریت می‌کند (با استفاده از برنامه‌های کاربردی مانند PayPal)، و یک رایانه بانکـی، قبل از بازگشت به مدیر سفارش این امر برای اطمینان از موجودی فروشگاه و وجوه مشتری برای پردازش سفارش کافی است. پس از تأیید سفارش، مدیر سفارش به وب‎سرور فروشگاه اطلاع می‌دهـد، سپس پیامی نمایش داده می‌شود که به مشتری اطلاع می‌دهد سفارش او با موفقیت پردازش شده است.

سپس مدیر سفارش، داده‌های سفارش را به انبار یا بخش تحویل ارسال می‌کند تا محصول یا خدمات با موفقیت به مشتری ارسال شود. در این مرحـله ممکن است محصولات ملموس و یا دیجیتالی برای مشتری ارسال شود یا دسترسی به خدمات ممکن باشد. بسترهایـی که معاملات تجارت الکترونیکی را میزبانی می‌کنند ممکن است شامل بازارهای آنلاین باشد که فروشندگان به سادگی در آن ثبت نام می‌کنند. مانند Amazon.com.

انواع تجارت الکترونیکی

1. تجارت به تجارت (B2B) به مبادله الکترونیکی محصولات، خدمات یا اطلاعات بین مشاغل و مصرف کنندگان اشاره دارد. به عنوان مثال می‌توان به فهرست‌های آنلاین و وبسایت‌های تبادل کالا و عرضه کالا اشاره کرد که به مشاغل اجازه می‌دهد محصولات، خدمات و اطلاعات را جستجو کرده و از طریق رابط‌های تهیه الکترونیکی معامـلات را آغاز کنند.

2. تجارت به مصرف کننده (B2C) بخش خرده فروشی تجارت الکترونیکی در اینترنت است. این زمانی است که مشاغل، محصولات، خدمات یا اطلاعات را مستقیماً به مصرف کنندگان می‌فروشند بکار می‌رود. این اصطـلاح در دوران رونق dot-com در اواخر دهه 1990، زمانـی که خرده فروشان و فروشندگان آنلاین کالا تازگی داشت، رایج شد.

امروزه تعداد بیشماری فروشگاه مجازی و مراکـز خرید اینترنتی در حال فروش انواع کالاهای مصرفی هستند. شناخته شده‌ترین نمونه این سایت‌ها آمازون و دیجی کالا است که بر بازار B2C مسلط است.

3. مصرف کننده به مصرف کننده (C2C) نوعــی تجارت الکترونیکی است که در آن مصرف کنندگان محصولات، خدمات و اطلاعات خود را بصورت آنلاین با یکدیـگر تجارت می‌کنند. این معاملات عموماً از طریق شخص ثالثـی انجام می‌شود که بستر آنلاین را ارائه می‌دهد و معاملات بر روی آن انجام می‌شود.

حراج‌های آنلاین و تبلیغات طبقه‌بندی شده دو نمونه از سیستم عامل‌های C2C هستند که eBay و Craigslist دو مورد از محبوب‌ترین این پلتفرم‌ها هستند. از آنجا که eBay یک تجارت است، این شکل از تجارت الکترونیکـی را می‌توان C2B2C نیز نامید. مصرف کننده به کسب و کار به مصرف کننده.

4. مصرف کننده به کسب و کار (C2B) نوعــی تجارت الکترونیکی است که در آن مصرف کنندگان محصولات و خدمات خود را به صورت آنلاین در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند تا در مورد آن خرید و فروش کنند. این برعکس مدل تجارت سنتـی B2C است. یک نمونه محبوب از پلتفرم C2B بازاری است که عکس‌ها، تصاویر، رسانه‌ها و عناصر طراحـی، مانند iStock، بدون حق امتیاز را می‌فروشد. مثال دیگر می‌تواند یک هیئت کار باشد.

5. کسب و کار به اداره (B2A) به معاملاتـی گفته می‌شود که بصورت آنلاین بین شرکت‌ها و ادارات دولتی یا نهادهای دولتی انجام می‌شود. بسیاری از شاخه‌های دولت به هر نحوی به خدمات یا محصولات الکترونیکـی، به ویژه در مورد اسناد قانونی، ثبت، تأمین اجتماعی، مالیات و اشتغال وابسته هستند. مشاغل می‌توانند اینها را به صورت الکترونیکی عرضه کنند. خدمات B2A در سال‌های اخیر به دلیل سرمایه‌گذاری در قابلیت‌های دولت الکترونیک به میزان قابل توجهـی رشد کرده است.

6. مصرف کننده به دولت (C2A) به معاملاتی گفته می‌شود که بصورت آنلاین بین مصرف کنندگان فردی و ادارات دولتی انجام می‌شود. در ارگانـهای دولتی یا دولت به ندرت محصولات یا خدمات را از شهروندان خریداری می‌کند، اما افراد اغلب از وسایل الکترونیکـی در زمینه‌های زیر استفاده می‌کنند:

• تحصیلات. انتشار اطلاعات، آموزش از راه دور/سخنرانی‌های آنلاین و غیره
• امنیت اجتماعی. توزیع اطلاعات، پرداخت و غیره
• مالیات. ارائه اظهارنامه مالیاتی، پرداخت و غیره
• سلامتی. قرار ملاقات، ارائه اطلاعات در مورد بیماری‌ها، پرداخت خدمات بهداشتی و غیره.

7. تجارت الکترونیکی موبایل (M-commerce) نوعــی تجارت الکترونیکی در حال افزایش است که دارای معاملات فروش آنلاین انجام شده با استفاده از دستگاه‌های تلفن همراه، مانند تلفن‌های هوشمند و رایانه‌های لوحی است. تجارت الکترونیک شامل خرید از طریق تلفن همراه، بانکداری همراه و پرداخت تلفن همراه است. ربات‌های چت موبایل همچنین فرصت‌های تجارت الکترونیکی را برای مشاغل فراهم می‌کنند و به مصرف کنندگان اجازه می‌دهد تا از طریق مکالمات صوتـی یا متنی معاملات خود را با شرکت‌ها انجام دهند.

مزایا و معایب تجارت الکترونیکــی

از مزایای تجارت الکترونیکی می‌توان به در دسترس بودن شبانه روزی آن، سرعت دسترسـی، در دسترس بودن گستــرده کالا و خدمات برای مصرف کننده، دسترسی آسان و دسترسی بین المللی اشاره کرد.

• دسترسی

به غیر از قطعی یا تعمیر و نگهداری برنامه‌ریزی شده، سایت‌های تجارت الکترونیک 24 ساعته در دسترس هستند و به بازدیدکنندگان امکان می‌دهد در هر زمان مرور و خرید کنند.

• سرعت دسترسی

در حالی که خریداران در یک فروشگاه فیزیکــی می‌توانند توسط جمعیت کُند شوند، سایت‌های تجارت الکترونیک به سرعت راه‌اندازی می‌شوند، که با ملاحظات محاسبه و پهنای باند در دستگاه‌های مصرف کننده و سایت تجارت الکترونیک تعیین می‌شود. صفحات محصول و صفحات سبد خرید در چند ثانیه یا کمتر بارگیری می‌شوند. یک معامله تجارت الکترونیکی می‌تواند شامل چند کلیک و کمتر از پنج دقیقه باشد.

• در دسترس بودن گستــرده

اولین شعار آمازون “بزرگترین کتابفروشی زمین” بود. آنها می‌توانند این ادعا را داشته باشند زیرا آنها یک سایت تجارت الکترونیک بودند و نه یک فروشگاه فیزیکـی که مجبور بودند هر کتابی را در قفسه‌های خود ذخیره کنند. تجارت الکترونیکی برندها را قادر می‌سازد تا طیف وسیعی از محصولات را در دسترس قرار دهند، که پس از خرید از انبار ارسال می‌شوند. مشتریان به احتمال زیاد موفقیت بیشتری در یافتن خواسته خود خواهند داشت.

• دسترسـی آسان

ممکن است مشتریانی که از یک فروشگاه فیزیکی خرید می‌کنند، برای تعیین اینکه محصول خاصی در کدام قسمت قرار دارد، مشکل داشته باشند. در تجارت الکترونیکی، بازدیدکنندگان می‌توانند صفحات دسته‌بندی محصولات را مرور کرده و از ویژگی جستجوی سایت استفاده کنند و بلافاصله محصول را بیابند.

• هزینه کمتر

مشاغل تجارت الکترونیک خالص از هزینه‌های مربوط به فروشگاه‌های فیزیکی مانند اجاره، موجودی و صندوقدار اجتناب می‌کنند، اگرچه ممکن است هزینه حمل و نقل و انبار را متحمل شوند.

• شخصی سازی و توصیه‌های محصول

سایت‌های تجارت الکترونیکــی می‌توانند سابقه مرور، جستجو و خرید بازدیدکنندگان را ردیابی کنند. آنها می‌توانند از این داده‌ها برای ارائه توصیه‌های مفید و شخصی محصولات و کسب اطلاعات ارزشمند در مورد بازارهای هدف استفاده کنند.

معایـب تجارت الکترونیک

معایب درک شده از تجارت الکترونیکی شامل خدمات محدود به مشتریان، عدم امکان مشاهده یا لمس محصول قبل از خرید و زمان انتظار برای ارسال محصول است.

• خدمات محدود به مشتــری

اگر مشتری در یک فروشگاه فیزیکی سوال یا مشکلی داشت، می‌تواند از کارمند، صندوقدار یا مدیر فروشگاه برای کمک دیدن کند. در یک فروشگاه تجارت الکترونیک، خدمات مشتری ممکن است محدود باشد: سایت فقط در ساعات خاصی از روز پشتیبانی می‌کند یا تماس با شماره تلفن خدمات مشتری ممکن است مشتری را در حالت تعلیق نگه دارد.

• عدم توانایی لمس یا دیدن محصول

در حالی که تصاویر موجود در یک صفحه وب می‌تواند حس خوبـی را در مورد یک محصول ارائه دهد، با تجربه مستقیم آن متفاوت است، مانند پخش موسیقی روی بلندگوها، ارزیابی کیفیت تصویر تلویزیون یا تلاش برای پیراهن یا لباس. تجارت الکترونیکی می‌تواند مصرف کنندگان را به دریافت محصولاتــی که متفاوت از انتظارات آنها است، سوق دهد که منجر به بازده می‌شود. در برخی از سناریوها، مشتری هزینه حمل کالای برگشتــی به خرده فروش را بر عهده می‌گیرد.

• زمان انتظار

اگر مشتری کالایی را که دوست دارد و در فروشگاه ببیند می‌تواند آن را خرید و با خود ببرد. با تجارت الکترونیکی، زمان انتظار برای ارسال محصول به آدرس مشتری وجود دارد. اگرچه پنجره‌های حمل و نقل در حال کاهش است زیرا تحویل روز بعد در حال حاضر کاملاً متداول است، اما آنی نیست.

• امنیت

هکرهای ماهــر می‌توانند وبسایت‌هایــی با ظاهر معتبر ایجاد کنند که ادعا می‌کنند محصولات شناخته شده‌ای را می‌فروشند. در عوض، این سایت نسخه‌های تقلبی یا تقلیـدی از آن محصولات را برای مشتریان ارسال می‌کند، یا به سادگی اطلاعات کارت اعتباری مشتریان را جمع‌آوری مـی‌کند. سایت‌های مجاز تجارت الکترونیکـی نیز دارای ریسک هستند، به ویژه هنگامی که مشتریان اطلاعات کارت اعتباری خود را نزد خرده فروش ذخیره می‌کنند تا در آینده به آن دسترسی داشته باشند.

نکته: خرید آسان‌تر در صورت هک شدن سایت خرده فروش، ممکن است اطلاعات کارت اعتباری مشتریان در اختیار هکـرها قرار گیرد.

برنامه‌های کاربـردی تجارت الکترونیک

تجارت الکترونیک با استفاده از برنامه‌های مختلف مانند ایمیل، کاتالوگ‌های آنلاین و سبد خرید، مبادله الکترونیکی داده (EDI)، پروتکل انتقال فایل، خدمات وب و دستگاه‌های تلفن همراه انجام می‌شود. این شامل فعالیت‌ها و اطلاع رسانی B2B است، مانند استفاده از ایمیل برای تبلیغات ناخواسته، که معمولاً به عنوان هرزنامه در نظر گرفته می‌شود، برای مصرف کنندگان و سایر مشتریان تجاری و همچنین ارسال خبرنامـه‌های الکترونیکی به مشترکین و ارسال پیامک به دستگاه‌های تلفن همراه.

در حال حاضر شرکت‌های بیشتری سعی می‌کنند با استفاده از ابزارهایـی مانند کوپن‌های دیجیتالی، بازاریابی رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات هدفمند، مصرف کنندگان را مستقیماً جلب کنند. ظهور تجارت الکترونیکی پرسنل فناوری اطلاعات را مجبور کرده است که از طراحـی و نگهداری زیرساخت‌ها فراتر رفته و جنبه‌های متعدد روبرو با مشتری مانند حریم خصوصی و امنیت اطلاعات مصرف کننده را در نظر بگیرند.

هنگام توسعه سیستم‌ها و برنامه‌های کاربردی فناوری اطلاعات برای تطبیق فعالیت‌های تجارت الکترونیک، دستورات مربوط به رعایت مقررات مربوط به حاکمیت داده‌ها، قوانین حفظ حریم خصوصی اطلاعات شخصـی و پروتکل‌های حفاظت اطلاعات باید مورد توجه قرار گیرد.

پلتفرم‌های تجارت الکترونیک و فروشندگان

یک پلتفرم تجارت الکترونیکــی ابزاری است که برای مدیریت یک تجارت الکترونیک استفاده می‌شود. گزینه‌های پلتفرم تجارت الکترونیک برای مشتریان از نظر اندازه از مشاغل کوچک تا شرکت‌های بزرگ وجود دارد. این پلتفرم‌های تجارت الکترونیک شامل بازارهای آنلاین مانند آمازون و eBay است که به سادگی نیاز به ثبت نام در حساب‌های کاربری دارند و پیاده‌سازی فناوری اطلاعات کمی دارد.

یکی دیگر از مدل‌های پلتفرم تجارت الکترونیک SaaS است، جایی که صاحبان فروشگاه می‌توانند در یک سرویس میزبانــی ابری که نیازی به توسعه داخلی یا زیرساخت‌های داخلی ندارد، از فضای “اجاره” استفاده کنند. سایر پلتفرم‌های تجارت الکترونیک ممکن است در قالب پلتفرم‌های منبع باز ایجاد شوند که نیاز به محیط میزبانی (ابر یا در محل)، پیاده‌سازی و نگهداری دستی کامل دارند.

چند نمونه از سیستم عامل‌های بازار تجارت الکترونیکی عبارتند از:

• آمازون
• eBay
• Wayfair
• نویگ
• علی بابا
• Etsy
• گرانفروشی
• دیجی کالا
• آپارات
• راکوتن

فروشندگانی که خدمات پلتفرم تجارت الکترونیک را برای مشتریانـی که میزبان سایت‌های فروشگاه اینترنتی خود هستند ارائه می‌دهند عبارتند از:

• Shopify
• ووکامرس
• مجنتو
• Squarespace
• تجارت بزرگ
• Ecwid
• ابر تجارت Salesforce (گزینه‌های B2B و B2C)
• Oracle SuiteCommerce

تاریخچه تجارت الکترونیک

آغاز تجارت الکترونیکی را می‌توان در دهه 1960 جستجو کرد، زمانی که مشاغل از EDI برای به اشتراک گذاشتن اسناد تجاری با شرکت‌های دیگر استفاده کردند. در سال 1979، موسسه استاندارد ملی آمریکا ASC X12 را به عنوان یک استاندارد جهانـی برای مشاغل برای به اشتراک‌گذاری اسناد از طریق شبکه‌های الکترونیکی توسعه داد.

پس از افزایش تعداد کاربران فردی که اسناد الکترونیکی را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند، در دهه 1980، ظهور eBay و آمازون در دهه 1990 انقلابـی در صنعت تجارت الکترونیک ایجاد کرد. مصرف کنندگان اکنون می‌توانند مقادیر بی‌پایان اقلام را به صورت آنلاین از خرده فروشان الکترونیکی، فروشگاه‌های معمولی با قابلیت تجارت الکترونیک خریداری کنند. در حال حاضر، تقریباً همه شرکت‌های خرده فروشی شیوه‌های کسب و کار آنلاین را در مدل‌های تجاری خود ادغام می‌کنند.

اختلال در خرده فروشی فیزیکــی

با توجه به افزایش گستـرده تجارت الکترونیک در سال‌های اخیر، بسیاری از تحلیلگران، اقتصاددانان و مصرف کنندگان بحث کرده‌اند که آیا بازار آنلاین B2C به زودی فروشگاه‌های فیزیکی را منسوخ می‌کند یا خیر. این در حالی است که خرید آنلاین با سرعت قابل توجهی در حال رشد است.

نمودار درآمد سود تجارت الکترونیک

تحقیقات BigCommerce نشان داده است که آمریکایـی‌ها تقریباً در خریدهای خرده فروشی آنلاین و آفلاین، به طور مساوی تقسیم‌بندی شده‌اند، 51٪ آمریکایی‌ها تجارت الکترونیکی و 49٪ فروشگاه‌های فیزیکـی را ترجیح می‌دهند. با این حال، 67 درصد از هزاره‌ها خرید آنلاین را به آفلاین ترجیح می‌دهند. طبق گزارش فوربس، 40 درصد از هزاره‌ها در حال حاضر از دستیارهای صوتـی برای خرید استفاده می‌کنند و انتظار می‌رود این تعداد تا سال 2020 از 50 درصد فراتر رود.

نمونه‌ای از تأثیر تجارت الکترونیکی بر خرده فروشی فیزیکی، روزهای خریـد جمعه سیاه پس از شکرگزاری و دوشنبه سایبری در ایالات متحده است. طبق داده‌های Rakuten Marketing ، در سال 2017.

بر اساس داده‌های ShopperTrak در سال 2017، ترافیک فروشگاه‌های فیزیکــی در جمعه سیاه 1٪ نسبت به سال کاهش یافته است و دوره دو روزه شکرگزاری جمعه سیاه شاهد کاهش 1.6٪ در ترافیک بوده است. نزدیک به 40 درصد فروش در جمعه سیاه از طریق دستگاه تلفن همراه انجام شد که تقریباً 10 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است، که نشان می‌دهد تجارت الکترونیکی در حال تبدیل شدن به تجارت سراسری است. تجارت الکترونیکــی در کنار خرده فروشی فیزیکی، شیوه‌های مدیریت زنجیره تامین را در بین مشاغل تغییر می‌دهد، زیرا کانال‌های توزیع به طور فزاینده‌ای دیجیتالــی می‌شوند.

منبع:

searchcio.techtarget.com